Erfgoedgemeenschappen

Noord-Brabant kent veel mensen die zich met hart en ziel inzetten voor het behoud en doorgeven van erfgoed. Zij verenigen zich vaak in sociaal verband en houden zich op vrijwillige basis in hun vrije tijd bezig met erfgoed. Denk bijvoorbeeld aan dialectgroepen, tradities als de Maria Ommegang, ambachten als heggenvlechten, of het onderhouden van lokale monumenten. Deze vorm van erfgoedparticipatie is de kern van het Europese Verdrag van Faro en geeft landelijk de aanleiding om de activiteiten op dit gebied in kaart te brengen. Zodoende kan de samenwerking tussen professionals en groepen die zich vrijwillig inzetten voor erfgoed beter worden verankerd in het erfgoedveld.

Erfgoed Brabant heeft in 2017 in samenwerking met Het PON een onderzoek uitgevoerd naar de kracht van erfgoedgemeenschappen: 'Vrijwilligers en erfgoed in Noord-Brabant'. Hierbij lag de nadruk niet op het erfgoed zelf, maar op de vrijwilligers rondom erfgoed. De resultaten van het onderzoek zijn opgenomen in een rapport en van een viertal erfgoedgemeenschappen uit het onderzoek is een korte documentaire gemaakt. Klik hier voor het rapport, de documentaires en meer informatie. Met oog op de huidige ontwikkelingen bouwt Erfgoed Brabant nu voort op dit onderzoek.

Momenteel doet de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) namelijk in opdracht van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap onderzoek naar mogelijkheden om het Verdrag van Faro te bekrachtigen in Nederland. Dit verdrag stelt een sociale en brede benadering van erfgoed voor waarin ruimte is voor diverse vormen van erfgoed en de samenwerking tussen professionals en groepen die werken op vrijwillige basis – erfgoedgemeenschappen genoemd - vanzelfsprekend is.

Erfgoed ‘doe’ je immers met elkaar: niet het object, gebouw of de locatie staat centraal, maar de waarde en betekenis die mensen eraan toekennen en het gebruik dat zij ervan maken. Erfgoedparticipatie is hierbij belangrijk omdat zowel individuen als de gemeenschappen die zij vormen volgens het verdrag recht hebben op en mede-eigenaar zijn van erfgoed en er dus ook verantwoordelijk voor zijn. Wanneer professionals en vrijwillige groepen samenwerken en nadenken over het gebruik van erfgoed en de meerwaarde die dat heeft voor de samenleving, leidt dit volgens het verdrag tot meer sociale cohesie.

Lees meer over het Verdrag van Faro

• Verdrag van Faro, Engelstalig origineel. Framework Convention On the Value of Cultural Heritage for Society (Council of Europe, Faro – 27 October 2005).
• Verdrag van Faro, Nederlandstalig, conceptvertaling uitgegeven door het Ministerie van Buitenlandse Zaken (mei 2020).

Erfgoed Brabant is één van de provinciale organisaties die informatie verzamelt ten behoeve van het Programma Faro van de RCE. Daarnaast wil Erfgoed Brabant de eigen kennis over Brabantse erfgoedgemeenschappen vergroten om de dienstverlening aan te scherpen, de samenwerking met deze gemeenschappen te verbeteren en om hun kennis en kunde beter te betrekken en waarborgen bij erfgoedzorg.

Erfgoedgemeenschappen

Een erfgoedgemeenschap is een groep mensen die zich vanuit interesse en intrinsieke motivatie voor erfgoed formeert in een sociaal verband en zich op vrijwillige basis in haar vrije tijd bezighoudt met cultureel erfgoed. Naast groepen zijn er ook individuen die zich bezighouden met erfgoed, maar zich niet (willen) formeren in een sociaal verband. Het eerder genoemde onderzoek ‘Vrijwilligers en erfgoed in Noord-Brabant’ heeft zich enkel gericht op groepen en niet op individuen.

Een erfgoedgemeenschap kan zowel bestaan uit een informele groep als uit een meer geïnstitutionaliseerde groep (in de vorm van een vereniging of stichting). Een kenmerk van een erfgoedgemeenschap is dat het vaak gaat om een groep mensen met verschillende achtergronden. Een ander kenmerk is dat een erfgoedgemeenschap over het algemeen heel dynamisch is. Het is een open groep die gedurende de tijd kan veranderen van samenstelling.