In 2020-2021 heeft Landschap Erfgoed Utrecht de pilot 'De Archeobrigade' uitgevoerd. Met dit project is onderzocht of vrijwilligers onder professionele begeleiding archeologische rijksmonumenten kunnen onderhouden, en wat daarbij komt kijken.
Zorgelijk percentage achterstallig onderhoud
Aanleiding voor 'De Archeobrigade' is de uitkomst van de monitor naar de fysieke staat van archeologische rijksmonumenten die Monumentenwacht Utrecht in 2016 uitvoerde. Uit dit onderzoek bleek dat 62% van de archeologische locaties kampt met achterstallig onderhoud. Dit zorgelijke percentage was voor Landschap Erfgoed Utrecht de reden om 'De Archeobrigade' in het leven te roepen.
Landschap Erfgoed Utrecht vormde de spil van het project, maar er waren nog veel meer partijen bij betrokken. 'De Archeobrigade' werd grotendeels gesubsidieerd door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en de provincie Utrecht. Onderaannemers waren Monumentenwacht Utrecht en de Landschapsbeheerploegen Utrecht. Verschillende vrijwilligersgroepen hebben geholpen bij het onderhoud. En op elke locatie was sprake van een eigenaar: een particulier, een gemeente, of een terreinbeherende organisatie.
Tekst loopt door onder foto.
Fotograaf: Alexander van de Bunt, Landschap Erfgoed Utrecht.
Diversiteit aan archeologische rijksmonumenten
Voor de pilot zijn 25 archeologische rijksmonumenten geselecteerd. Bij de selectie is gestreefd naar een zo groot mogelijke diversiteit. Geselecteerd is op:
- Complextype (nederzetting, grafheuvel, etc.)
- Tijdsperiode (prehistorisch, romeins, middeleeuws, etc.)
- Geografische ligging in de provincie Utrecht (diverse bodemsoorten, in het bos, in stedelijk gebied, etc.)
- Type eigenaar (particulier, gemeente, terrein beherende organisatie)
- Complexiteit van beheer/onderhoud (bijvoorbeeld vergunningsplicht en type werkzaamheden)
Tekst loopt door onder foto.
Grafheuvel. Fotograaf: Alexander van de Bunt, Landschap Erfgoed Utrecht
Bevindingen
Door corona en de bijbehorende maatregelen zijn niet alle plannen van de pilot uitgevoerd. Desondanks is Landschap Erfgoed Utrecht positief over de resultaten van de pilot en heeft het de ambitie het project voort te zetten. Een selectie van de bevindingen uit de pilot zijn:
- De AVG bleek een grote hobbel te zijn bij het achterhalen van de contactgegevens van de eigenaren van rijksmonumenten.
- Niet alle archeologische rijksmonumenten zijn geschikt om te worden onderhouden door vrijwilligers. Bijvoorbeeld het onderhoud van grote bomen is te gevaarlijk.
- De vrijwilligers vinden het opknappen van grafheuvels leuk. Ze zijn trots op het resultaat aan het eind van de dag als de heuvel weer zichtbaar is. Ook vinden zij het verhaal van de grafheuvels spannend en leuk. Dit alles komt vooral doordat een grafheuvel zichtbaar is. Een niet zichtbaar archeologisch terrein spreekt minder tot de verbeelding.
- Sommige eigenaren weten niet wat voor beheer en behoud gedaan moet worden aan hun archeologisch rijksmonument, of wat hun verantwoordelijkheden/verplichtingen zijn.