Ouderen en cultuur in tijden van corona: een overzicht van initiatieven en praktische handvatten
De wereld is in crisis en ook in de culturele sector zijn de gevolgen van de corona-pandemie voelbaar. Tentoonstellingen en theaterzalen zijn leeg, evenementen zijn geannuleerd, om nog maar niet te spreken van de financiële gevolgen. Tegelijkertijd zijn er ook veel mooie initiatieven ontstaan die culturele instellingen en creatieve makers in staat stellen om in contact te blijven met hun publiek. In dit artikel licht STUDIO i enkele initiatieven en praktische handvatten uit die in deze periode (onder andere) voor een van de meest kwetsbare groepen – ouderen – extra zijn ingezet en speciaal zijn ontwikkeld om hen toch in tijden van corona te kunnen laten genieten van cultuur.
STUDIO i: de Onvergetelijk Museumtafel
In navolging op het landelijk succes van het Onvergetelijk-programma, lanceerde STUDIO i in 2018 samen met de BelevenisTafel de Onvergetelijk Museumtafel. De BelevenisTafel is een digitaal multi-touch scherm in een verplaatsbare, rolstoelvriendelijke tafel die flexibel inzetbaar is in verschillende ruimtes en kan worden ingezet in zorginstellingen of andere vormen van hulpverlening.
Door de Onvergetelijk Museumtafel wordt het voor mensen met dementie en hun dierbaren mogelijk om toch van kunst te genieten. Ook als zij niet meer naar het museum kunnen komen. Daarnaast helpt de Onvergetelijk gespreksmethode ouderen met dementie met elkaar in contact te komen. Aan de hand van kunstwerken uit diverse musea wordt op een laagdrempelige manier het gesprek met hen aangegaan. De Onvergetelijk Museumtafel staat inmiddels op ruim 800 locaties en bevat werken uit de collecties van Stedelijk Museum Amsterdam, het Van Abbemuseum, het Limburgs Museum, het Zeeuws Museum en binnenkort nog meer musea!
Musea die ook graag hun collectie toegankelijk willen maken op de Onvergetelijk Museumtafel kunnen een bericht sturen naar simone@onwijs.com.
De Museum Plus Bus: Topstukken on Tour
De Museum Plus Bus is een uniek initiatief voor ouderen in Nederland. De bus rijdt elke dag een groep senioren die niet meer zelfstandig het museum kunnen bezoeken naar één van de veertien deelnemende musea. Nu het niet mogelijk is om met de Museum Plus Bus op stap te gaan, draait de organisatie het om en brengt het de kunstwerken naar de ouderen in woonzorgcentra toe. Voor deze groepen, die een eigen locatie hebben, heeft de Museum Plus Bus de tentoonstelling Topstukken on Tour samengesteld met replica’s van topstukken van de deelnemende musea.
Vijftig geselecteerde woonzorgcentra kunnen in de periode oktober 2020-maart 2021 voor twee weken een tentoonstelling lenen. Een medewerker van de Museum Plus Bus komt deze tentoonstelling opzetten in de hal, het restaurant of algemene ruimte van het zorgcentrum. De tentoonstelling bestaat uit drie of vier replica’s van topstukken uit de veertien deelnemende musea. Tijdens de tentoonstellingsperiode komen ook museumdocenten naar de locatie toe, die (met inachtneming van de maatregelen van het RIVM) een inspirerende lezing bij de tentoonstelling geven.
Topstukken on Tour is in oktober 2020 gelanceerd en loopt tot en met maart 2021. Zorginstellingen kunnen zich aanmelden voor het project via de website van de Museum Plus Bus.
Kröller-Müller Museum: ‘Kunst bij de koffie’
De Digitale Scheurkalender ‘Kunst bij de koffie’ van het Kröller-Müller Museum is een digitale applicatie die gratis kan worden gebruikt in verzorgingshuizen, buurtcentra, ziekenhuizen of gewoon thuis op de bank. ‘Kunst bij de koffie’ verbindt 12 aansprekende kunstwerken met persoonlijke verhalen en is zeer gemakkelijk te gebruiken. De applicatie werkt als een gespreksstarter: kies een kunstwerk, bekijk het kunstwerk van top tot teen, beantwoord de vragen, kijk de filmpjes en laat je verrassen. Om de kalender te bekijken is een tablet, computer of smartboard nodig. Het gebruik van de kalender ‘Kunst bij de koffie’ is gratis.
Van Abbemuseum: de museumrobot en ‘Vitamines voor de Geest’
Toen in het voorjaar van 2020 Nederland in lockdown ging vanwege corona, sloeg het Van Abbemuseum de handen ineen met Vitalis om 80 ouderen van Vitalis in deze periode te voorzien van creatieve doe- denk en schrijfopdrachten onder de noemer ‘Vitamines voor de Geest’. Alle bewoners van Vitalis ontvingen regelmatig per post een boekje met een verzameling artistieke opdrachten. Het project groeide uit tot een grootschalige samenwerking met, naast Vitalis, ook Archipel, Park Zuiderhout, Woonzorgcentrum Hof van Smeden, Stichting Alkcare en Maasdonk voor Maasdonk. Hierdoor werden ruim 3500 ouderen bereikt. De boekjes van ‘Vitamines voor de geest’ zijn online in te zien via de website van Vitalis.
In 2015 is de museumrobot in het Van Abbemuseum geïntroduceerd om bezoek mogelijk te maken van mensen die vanwege een fysieke beperking niet naar het museum kunnen komen. Men kan zelf deze robot besturen door het museum en er is altijd een begeleider voor de robot die ook in gesprek gaat met de bezoeker op afstand. De robot is op aanvraag te reserveren tijdens openingstijden van het museum, ook tijdens de lockdownperiodes.
Rijksmuseum: Nachtwacht on Tour en brieven schrijven
Levensgrote replica’s van de Nachtwacht zijn sinds de zomer van 2020 te bewonderen bij diverse verpleeg- en verzorgingshuizen in heel Nederland. De actie is opgezet door het Rijksmuseum, de Elisabeth Art Foundation en Philips. Samen willen ze hiermee bewoners een hart onder de riem steken, die deze zomer vaak niet de mogelijkheid hebben om de deur uit te gaan voor een cultureel uitje, zoals het bezoek aan een museum. Op elke locatie is het schilderij een week te zien, waarna het doorreist naar een volgende bestemming. Op 16 juli, de verjaardag van Rembrandt, werd de eerste Nachtwacht geplaatst in het Dr. Sarphatihuis in Amsterdam. Bij de Nachtwacht, die op een centrale plek in het verpleeg- of verzorgingshuis komt te staan, biedt het Rijksmuseum een begeleidend programma aan, zoals een ‘rondleiding’ en workshop, en voor elke bewoner een pakket met meer informatie over het kunstwerk en de kunstenaar.
Omdat er veel extra gevoelens van eenzaamheid bij ouderen ontstaan in deze tijd, zijn Rijksmuseummedewerkers, die sinds de coronapandemie veelal thuis zijn, in maart 2020 begonnen met het schrijven van brieven aan hen. Brieven met persoonlijke verhalen over hun lievelingskunstwerk uit de Rijksmuseumcollectie. Van beveiliger tot directeur.
Het Noordbrabants Museum: Club Goud POP-UP EXPO
Club Goud lanceerde in juli 2020 samen met Het Noordbrabants Museum en ontwikkelpartner FutureTalentFactory de Club Goud POP-UP EXPO, zodat ouderen op een veilige manier van kunst kunnen genieten. In diverse woonzorglocaties worden levensgrote replica’s van topstukken uit de collectie van Het Noordbrabants Museum tentoongesteld. De bewoners kunnen tijdens de expositie genieten van 18e-eeuwse stillevens, werk naar Bruegel de Oude en als mooie tegenhanger een werk van de juist jonge Bossche maker Thomas Trum. In samenwerking met Het Noordbrabants Museum is er een speciale gids gemaakt om de ouderen aan het denken te zetten over de kunst en gesprekken te stimuleren.
Praktische handvatten voor toegankelijkheid in tijden van corona
Kansen voor prikkelarm aanbod
Hoe kun je in de anderhalve-metersamenleving toegankelijkheid voor bezoekers waarborgen? Stichting Onbeperkt Genieten schreef een kort artikel over prikkelarm aanbod voor culturele instellingen in de anderhalvemeter-samenleving, met een overzicht van de kansen die het biedt en een oproep aan culturele instellingen om in deze nieuwe context ook oog te hebben voor de prikkelgevoelige bezoeker.
Praktische tips voor toegankelijkheid voor mensen met een visuele beperking
De Oogvereniging, Visio, Bartiméus en de Robert Coppes Stichting een document op met praktische tips voor winkels, horecazaken, (culturele) instellingen en andere organisaties om ook in de anderhalvemeter-samenleving toegankelijk te zijn voor mensen met een visuele beperking.
Communicatietips voor communicatie tussen horende mensen en doven, slechthorenden en doofblinden
Sinds de coronacrisis begon, zijn er aantal maatregelen getroffen, waaronder mondkapjes, anderhalve meter afstand en plastic schermen om ons te beschermen tegen besmettingen van coronavirus. Maar deze maatregelen zorgen ervoor dat de communicatie tussen horende mensen en doven, slechthorenden en doofblinden moeizamer wordt.
Om goed te kunnen communiceren is er een flyer met communicatietips gemaakt. Hier staan een aantal tips hoe je kunt communiceren met mondkapjes, mobiel en/of op afstand. Ook zijn er tips voor organisaties hoe informatie toegankelijker gemaakt kan worden voor doven, slechthorenden en doofblinden.
De flyer is ontworpen door WatTelt! in opdracht van Dovenschap met steun van Stichting Hoormij, Stichting Plotsdoven, Nederlandse Doofblinden Connexxion, SH-jong en FODOK/FOSS.
Bekijk de flyer via deze link.
Xandra Koster: 7 tips voor musea na corona
“Hoezeer we het nodig hebben om online gevoed en geïnspireerd te worden als we niet fysiek naar het museum kunnen, wordt in de huidige situatie heel duidelijk. Laten we ook na de corona-crisis oog houden voor al die chronisch zieke en gehandicapte mensen die dan nog steeds thuis zitten. En laten we voor hen dit soort initiatieven blijven ontwikkelen. Want cultuur is broodnodig, voor iedereen!”
Naar aanleiding van haar artikel Hoe help ik ook na corona mensen die gedwongen thuis zitten?, vroeg STUDIO i Xandra Koster, projectleider VN-verdrag bij Ieder(in), om een artikel te schrijven met tips voor musea om mensen met een beperking tijdens en na de corona-crisis te bereiken.
Lees het artikel op het platform van STUDIO i.