Inclusief museumbezoek: aanpassingen op je erfgoedlocatie voor mensen met een visuele beperking

Tijdens een museumbezoek lopen mensen met een beperking tegen andere dingen aan dan mensen zonder beperking. Hoe kun je hier als erfgoedlocatie op inspelen? In dit artikel bespreken we wat je kunt doen om het bezoek van mensen met een visuele beperking makkelijker te maken. Welke wensen zijn er? Wat kun je nu al voor deze mensen betekenen?

Hoe ziet museumbezoek eruit voor mensen met een visuele beperking?

Er zijn veel verschillende visuele beperkingen. Sommige mensen hebben helemaal geen zicht, sommige mensen hebben (nog) een gedeelte zicht, soms kunnen mensen geen kleuren zien, geen diepte of hebben ze moeite met verschillende lichtsterktes. Mensen kunnen hier al vanaf hun geboorte last van hebben of kunnen op latere leeftijd minder of geen zicht hebben gekregen. Erfgoed Brabant heeft een aantal keren samengewerkt met Frans Mastenbroek, hij heeft zowel een visuele als een auditieve beperking en vertelt waar hij tegenaan loopt:

“Voordat ik ergens naartoe ga, google ik eerst de locatie, dan zoek ik de website van de locatie zelf. Het adres zoek ik meestal op de pagina ‘Contact’, dat kan door in te zoomen of door gebruik te maken van de spraakcomputer. Omdat ik, zoals veel mensen met een visuele beperking, afhankelijk ben van het openbaar vervoer, gebruik ik vervolgens de app Moovit om mijn route te bepalen.”

Frans vertelt over zijn bezoek naar Kasteel Heeswijk, waar hij met de bus naartoe gaat. Vanaf de bushalte gebruikt hij weer de app Moovit om de wandelroute naar het kasteel te vinden. Eenmaal bij het kasteel aangekomen betaalt Frans het liefst met zijn pinpas of Smart Pay. Het kasteel maakt gebruik van een website waarop je een audiotour kunt volgen via je eigen smartphone. Frans: “Zulke websites zijn niet altijd toegankelijk, er zijn veel knopjes en niet alles wordt goed voorgelezen door de voorlees-software. Vaak zit ook de melding van de cookies in de weg.”. In dit geval is er hulp van een ziende persoon nodig om de audiotour werkend te  .

Digitale toegankelijkheid

Een bezoek aan een erfgoedlocatie begint dus online. Het hebben van een duidelijke website is hiervoor erg belangrijk. Geef op je website een goed navigatie-adres en vertel indien mogelijk over de openbaar vervoer-voorzieningen in de omgeving. Weet je of de bushalte bij jou in de buurt een hoge instap heeft, of juist een lage? Ook dat is goed om op je website te vermelden. Zijn er op jouw locatie extra voorzieningen voor mensen met een beperking? Zijn hulphonden welkom? Dit is niet alleen handig voor mensen met een visuele beperking maar ook voor mensen met andere toegankelijkheidsbehoeften. Lees hier meer over op de pagina: Tips voor een goede toegankelijkheidspagina.

Naast het geven van voldoende informatie op je site is het belangrijk om de website toegankelijk in te richten. Dit zorgt ervoor dat zoveel mogelijk mensen de website kunnen gebruiken. Hiervoor zijn landelijke richtlijnen, daarbij gaat het vooral over de bediening van de website of het kleurgebruik. Wil je hier meer over weten? Kijk dan naar onze tips-pagina.

In het museum

Voor mensen met een visuele beperking is het bekijken van museumobjecten vaak lastig of helemaal niet mogelijk. Toch kan een museumbezoek heel waardevol zijn. Een museum zit vaak vol verhalen die voor iedereen interessant kunnen zijn. Als museum kun je ook bijdragen aan het slagen van een bezoek door extra ervaringen toe te voegen: denk aan een toegankelijke rondleiding, voelobjecten en het gebruiken van meerdere zintuigen. “Een zienervaring kan nooit vervangen worden, maar er kan wel een beleving plaatsvinden door middel van de andere zintuigen.”

Denk als museum goed na over je collectie. Zijn er objecten die door bezoekers aangeraakt kunnen worden? Kun je een replica maken van objecten? Welke objecten zijn belangrijk voor de verhalen die jij vertelt? Wees creatief, soms kunnen replica’s of voelschilderijen erg duur zijn maar sommige dingen kun je ook laagdrempelig zelf maken door bijvoorbeeld met meerdere lagen hout te werken.

Neem ook je verhalen eens onder de loep: zijn er bepaalde geuren die je kunt koppelen aan het verhaal? Deze geuren kun je ‘meenemen’ naar de rondleiding. Dat kan door geur-korrels te laten maken of door simpelweg de voorwerpen of ingrediënten mee te nemen naar de rondleiding. Denk hiervoor bijvoorbeeld aan potjes kruiden, koffie of wat inkt of verf.
Als je voor ‘echte’ voorwerpen gaat moet je deze wel af en toe controleren. De geuren van echte objecten vervliegen soms sneller dan die van geur-korrels maar dit is wel een goedkope, snelle oplossing.

Inclusieve rondleiding

Als je een rondleiding geeft voor mensen met een visuele beperking vertel je soms andere dingen dan in een reguliere rondleiding. Het Natuurhistorisch en Volkenkundig Museum Oudenbosch heeft hier al de nodige ervaring mee: “Vertel niet alleen het verhaal maar vertel ook iets over formaat, structuur en kleuren. Het is goed om specifiek te zijn, neem mensen mee in een ruimte en wees duidelijk: niet ‘daar staat…’, maar ‘rechts staat…’. Soms zullen deelnemers aan de rondleiding geen beeld hebben bij bijvoorbeeld kleuren maar veel mensen hebben wel ‘ziende herinneringen’, stem dit dus af op de mensen die je voor je hebt staan. Wees niet bang om feedback te vragen aan de deelnemers”.

In Kasteel Helmond gebruiken ze ook de museumruimtes zelf als onderdeel van de rondleiding. Sommige ruimtes hebben een specifieke geur, soms zijn er bijzondere tegels of ornamenten op de muur te voelen. Ook kunnen ruimtes een aparte akoestiek hebben waar je gebruik van kunt maken. Om hier achter te komen kun je een ervaringsdeskundige uitnodigen, ga samen in gesprek over de ervaringen die je hebt. Lukt het om elkaar mee te nemen in hoe je een ruimte ervaart? Welke vragen roept dit op? Denk aan vragen als ‘Het ruikt hier zoet, hoe komt dat?’ ‘Het voelt hier kouder, hoe komt dat?’ ‘Als je hier gaat staan, ervaar je het geluid dan anders?’.

Extra tips

• Een museum heeft meerdere beperkingen en niet alles kan opgelost worden. Ga uit van wat wél mogelijk is en bouw vandaaruit verder.
• Zorg voor draagvlak onder medewerkers en vrijwilligers. Probeer collega’s mee te nemen in het proces dat je met elkaar aangaat: waarom willen we toegankelijker worden met elkaar?
• Bekijk de looproutes kritisch, zijn er obstakels op de route? Of direct naast de route? Sommige bezoekers lopen met een taststok, houd hier rekening mee.
• Het kan duur zijn om bepaalde aanpassingen te doen, maar wees ook creatief: wat kunnen we zelf maken?
• Vermeld duidelijk op de website of, hoe en wanneer je inclusieve rondleidingen aanbiedt. Heb je hier vaste momenten voor of is dit enkel op aanvraag mogelijk?
• Bij ontvangst: stel de bezoeker op zijn of haar gemak en vertel waar de bezoeker zich bevindt. Omschrijf de ruimte en geef aan waar toiletten, garderobe en eventuele horeca zich bevindt.
• Mensen met een visuele beperking kijken vaak met hun handen, máár zorg dan ook dat de objecten schoon zijn. Denk hierbij ook aan maquettes in de buitenlucht (en vogelpoep of mos).
• Neem tijdens een inclusieve rondleiding de tijd. Het kost vaak meer tijd om je te verplaatsen tijdens een inclusieve rondleiding.
• Wees je bewust van de aannames die je doet. Kennis en ervaring is niet van iedereen gelijk. Probeer open te staan voor anderen, voor feedback en durf fouten te maken.
• Vraag de bezoeker of hij/zij begeleiding nodig heeft, welke begeleiding is gewenst?
• Neem nooit de taststok over om een richting aan te geven.
• Komt iemand met een begeleider? Overweeg om de begeleider gratis toegang te geven. Een begeleider zorgt voor een soepeler museumbezoek en zorgt ervoor dat het museum de bezoeker minder begeleiding hoeft te bieden.
• Stichting Kubes heeft een handreiking geschreven voor musea. Hierin staan tips voor een rondleiding, voor tekstbordjes, routing en audiotours.

Dit artikel is gebaseerd op de bijeenkomst ‘Sociale toegankelijkheid: inclusief rondleiden’ uit 2024, georganiseerd door Erfgoed Brabant. Hiervoor is gebruik gemaakt van de ervaringen van ervaringsdeskundigen Leo van Rijt en Frans van Mastenbroek via de Oogvereniging en Koninklijke Visio.
Leo van Rijt heeft naar aanleiding van deze bijeenkomst een tips-document geschreven, deze is hier te vinden. 
Verder hebben sprekers Julia Alvares (Rembrandt huis Amsterdam), Rosie Lelieveldt (Kasteel Helmond) en Veronica Willemsen (Natuurhistorisch en Volkenkundig Museum Oudenbosch) hun ervaringen gedeeld.

Vragen? Erfoed Brabant-medewerkers Emma Voortman en Heleen Regenspurg helpen je graag verder.