Voor duurzaamheid zijn verschillende keurmerken en meetinstrumenten beschikbaar. Hoe staat het met het gebruik van die instrumenten in de museumsector?
Duurzaamheid in veelvoud
In juni 2022 is het Schoenenkwartier in Waalwijk geopend in de westelijke vleugel van het zogenaamde Krophollercomplex. Het omvat een maaklab, een kenniscentrum en een museum. Directeur Anouk van Heesch vertelt enthousiast over hoe duurzaam het geheel al is. Niet alleen qua energieverbruik, maar ook in de inrichting, met veel hergebruik van oude materialen. In het museumcafé worden lokale producten verkocht. Ook andere lokale partners, zoals een jongerencentrum, zijn bij het museum betrokken. En ten slotte is ook in het verhaal dat het museum vertelt en in de activiteiten in het maaklab duurzaamheid een kernthema. Een mooi voorbeeld van hoe een museum op alle vlakken van duurzaamheid een rol kan spelen. En dat, zou je zeggen, is ook de opgave waar musea voor staan.
Toetsing
Gezien de directe verbondenheid van erfgoed met verleden en toekomst lijkt het voor de hand te liggen dat de erfgoedsector – en dus ook de museumsector – een rol van betekenis speelt in het bieden van perspectief en het creëren van nieuwe verhalen in de context van de klimaatcrisis. Als we het zo belangrijk vinden dat bepaald erfgoed bewaard wordt voor de kinderen van onze kinderen, zullen we ons ook moeten bekommeren om ander ‘erfgoed’ dat wij nalaten aan toekomstige generaties, in de vorm van kernafval en microplastics, en vuilnisbelten vol met wegwerpspullen. De Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties raken iedereen met een hart voor erfgoed.
Als museum zichtbaar maken wat u doet om die doelen te realiseren hoeft natuurlijk niet noodzakelijk met een keurmerk. Maar een keurmerk maakt wel duidelijk hoe serieus u er als museum aan werkt. De toetsing door een externe partij laat ook zien dat u niet aan ‘groenwassen’ doet. Het aantal musea dat met een keurmerk aan de slag is, is sinds 2013 wel licht toegenomen, maar het is zeker nog geen gemeengoed in de sector.
Keurmerk BREEAM voor gebouwen
BREEAM staat voor Building Research Establishment Environmental Assessment Method en richt zich op de duurzaamheid van gebouwen, zowel nieuwbouwprojecten als bestaande gebouwen. Een tiental musea – negen grote in Amsterdam en Museum Kröller-Müller – heeft dit keurmerk behaald. De Stichting Verduurzaming Musea zet zich in om kennis en ervaringen te delen over de vereisten voor dit keurmerk.
Green Key
Het Green Key-keurmerk is een keurmerk voor de toeristische en recreatieve sector. Het heeft niet alleen betrekking op het gebouw, maar op veel meer aspecten van duurzaamheid van het bedrijf, zoals maatschappelijke betrokkenheid, mobiliteit, eten en drinken en duurzaam inkopen. Bijna 700 bedrijven in Nederland hebben het keurmerk. Waaronder twaalf musea. Eén daarvan is het Biesbosch MuseumEiland in Werkendam. Voor de zesde keer al heeft het museum het keurmerk gekregen. Het ziet dit als een mooi ijkmoment in het continue proces van verduurzaming. In Vlaanderen groeit het aantal Green Key-bedrijven ook. Inmiddels hebben 139 bedrijven dit duurzaamheidslabel. In heel België kregen vier musea het, waaronder het MigratieMuseumMigration in Brussel. Zij maken dit ook op hun website zichtbaar.
De tekst gaat verder onder de afbeelding
De Milieubarometer
Naast deze keurmerken is ook een aantal instrumenten beschikbaar om uw stappen op weg naar duurzaamheid in beeld te brengen en te vergelijken met andere organisaties. Zo is er de Milieubarometer van de Stichting Stimular, waarmee u kunt vergelijken waar u staat, en kennis en ervaringen kunt uitwisselen. Want het is soms lastig om, met alle werkzaamheden die urgenter zijn (of in ieder geval lijken), het werken aan duurzaamheid hoog op de agenda te houden.
Willemien Troelstra van Stimular geeft aan dat er op dit moment ongeveer twintig musea een abonnement hebben op de Milieubarometer. Het instrument helpt u om uw duurzame bedrijfsvoering te monitoren aan de hand van meetbare indicatoren zoals uw CO2-footprint en de milieubelasting van uw afvalstromen. U kunt de gegevens benutten voor het behalen van een certificering (zoals een van de genoemde keurmerken), maar natuurlijk ook gewoon voor uzelf.
Greentrack checklists
Een ander mooi hulpmiddel zijn de door het Vlaamse Greentrack ontwikkelde checklists: het gaat van energieverbruik tot waterbesparing, van ethische bankproducten tot sociaal-rechtvaardige volhoudbaarheid, wat bijvoorbeeld tot uiting komt in het loonbeleid. Een checklist kan goed helpen om zicht te krijgen op wat u al goed doet, wat u eenvoudig kunt verbeteren en waar grotere investeringen voor nodig zijn. Interessant hierbij is dat duurzaamheid nadrukkelijk ook gaat over de overdracht van verhalen en het perspectief op de samenleving dat u uitdraagt.
Duurzaamheid als eis voor subsidie of erkenning
Verschillende musea werken met ‘groene teams’. We zien hier een vergelijkbare ontwikkeling als met een thema als diversiteit, inclusie en toegankelijkheid. Beide zijn thema’s die aparte aandacht in organisaties verdienen, om op die manier de weg te bereiden naar hun inbedding in het reguliere functioneren van het museum. De Code Diversiteit & Inclusie is inmiddels onderdeel geworden van de criteria voor een Geregistreerd Museum, waarmee in ieder geval dát duurzame ontwikkelingsdoel geborgd is in de museumwerking. De Stichting Museumregister Nederland signaleert dat toelichtingen op het maatschappelijk verantwoord ondernemen ook steeds vaker voorkomen in beleidsdocumenten van musea. Duidelijk dus dat misschien keurmerken niet zo belangrijk gevonden worden, maar verantwoorden wat u op duurzaamheidsgebied doet wel.
Lobby van de Museumvereniging
De Museumvereniging is inmiddels een werkgroep verduurzaming gestart – in eerste instantie voor de 28 musea in de Erfgoedwet, maar uiteindelijk voor alle leden – en combineert dit ook met een lobby. Want verduurzamingsmaatregelen vergen ook investeringen. Uit de in 2019 door de Boekmanstichting en Bureau 8080 gehouden enquête (Duurzaamheid in de culturele sector. Steppingstones voor toekomstig duurzaamheidsbeleid) bleek dat gebrek aan financiële middelen, kennis en tijd culturele instellingen beperken in hun mogelijkheden tot verduurzaming.
Natuurlijk kost het geld en tijd, en moeten prioriteiten gesteld worden. Maar de museumsector heeft zeker een heel interessante bijdrage aan het duurzaamheidsvraagstuk te leveren. Want juist in de geschiedenis, in het materiële en immateriële erfgoed, vindt u veel aanknopingspunten voor het realiseren van de Duurzame Ontwikkelingsdoelen.
Dit artikel is een bewerkte versie van een artikel dat Annette Gaalman schreef voor Museumpeil 59 – voorjaar 2022 – Over duurzaamheid.