Wouter Loeff - historicus bij Erfgoed Brabant
In juni 2020 presenteerde de Canoncommissie de herijking van de nationale canon. Opvallende wissels: Floris V, Karel V en Willem Drees gingen eruit, en Jeroen Bosch, Maria van Bourgondië en Anton de Kom kwamen erin. Wat betekent de nieuwe canon voor Noord-Brabant? Bij Erfgoed Brabant zijn we aan het kijken hoe we met de herijking omgaan. In het verleden hebben wij met "Blikken op Brabant" en "De Canon van Lammers" geprobeerd in twee canons het belangrijkste uit de Brabantse geschiedenis te laten aansluiten op de landelijke vensters. De schoen knelt bij het woord 'belangrijk'. Want wat is dat? Gaat het om politieke en militaire gebeurtenissen? Wanneer is iemand belangrijk? En voor wie? Een canon is in mijn ogen een manier om aan te geven wat uit het verleden nú voor ons van belang is. Daarom is het goed om de canon niet als onveranderlijk te zien, maar om deze met enige regelmaat te verversen. Nu is het de vraag of we bij Erfgoed Brabant ook de regionale canon gaan veranderen.
Je kunt ervoor kiezen om je eigen canon een 'tegencanon' te laten zijn. Brabant heeft zijn eigen geschiedenis en daarin zijn andere personen en ontwikkelingen belangrijk dan in de landelijke canon. De canon is een middel om eigenheid te benadrukken.
Er kleven nadelen aan deze keuze. Een 'tegencanon' is minder geschikt voor het onderwijs. We moeten al blij zijn als de docent in het basisonderwijs überhaupt tijd heeft voor geschiedenisonderwijs. De vraag is dus hoeveel tijd er overblijft voor onderwijzers om zich ook nog eens te verdiepen in een alternatieve canon die niet aansluit op de landelijke. Dat betekent in de praktijk dat je met twee canons moet werken. Niet handig. De gesprekken die ik voerde met geschiedenisdocenten uit het voortgezet onderwijs gaven me overigens hoop: volgens hen zijn leerlingen gemotiveerder als er een verbinding wordt gemaakt met lokale geschiedenis, en onthouden ze de lesstof beter.
Een tweede optie bestaat uit het zoeken naar Brabantse equivalenten van de vensters in de nationale canon en, als dat niet kan, het bedenken van eigen vensters. Dat is de aanpak die Erfgoed Brabant in het verleden heeft gehanteerd. Daarin schuilt een risico. Het gevaar is dat we Brabant als een apart land gaan zien, dat losstaat van de nationale geschiedenis.
Neem bijvoorbeeld Aletta Jacobs, niet iemand bij wie je meteen aan Brabant denkt en een 'Brabantse' Aletta Jacobs is ook niet meteen voorhanden. In haar plaats is in "Blikken op Brabant" een venster opgenomen over de emancipatie van de katholieken. Dat is voor Brabant een belangrijk onderwerp, maar voor je het weet heb je een symbool van de weg naar gelijke rechten voor mannen en vrouwen uit je geschiedenisboek geschrapt. Dat is niet wenselijk, want ook voor inwoners van Noord-Brabant is zij een symbool.
Hoe dus om te gaan met Aletta Jacobs? Een mogelijkheid waarvoor ik pleit, is te kijken naar de manier waarop Noord-Brabanders naar haar keken. Zag men meteen de waarde van haar werk? Of kwam die waardering later pas? Hopelijk is dit ook een oproep op zoek te gaan naar de Brabantse Aletta Jacobs. Mocht de lezer weten wie dat is, dan hoor ik het graag!